Khu vực châu Phi cận Sahara có một vấn đề: đến năm 2050, dân số của khu vực này dự kiến sẽ tăng thêm 1 tỷ người, do vậy dự kiến sẽ cần nhiều hơn ít nhất 10 triệu tấn cá so với hiện tại. Giải quyết một phần thâm hụt này là ngành công nghiệp cá rô phi nước ngọt đang phát triển, theo báo cáo gần đây của quỹ đầu tư Hà Lan Aqua-Spark.
Trong khi quỹ này ước tính sản lượng cá rô phi cận Sahara hiện tại khoảng 120.000-150.000 tấn, phần lớn con số này hiện đang được nuôi lồng ở một số hồ nước ngọt lớn nhất lục địa.
Và theo tác giả báo cáo Willem van der Pijl, một số nhà sản xuất đã sẵn sàng mở rộng quy mô sang một ngành công nghiệp trưởng thành hơn. Cá rô phi châu Phi cận Sahara thực sự là một ngành công nghiệp rất non trẻ. Đã có những nỗ lực từ những năm 1970, nhưng không thành công. Điều thực sự thay đổi trong 10-15 năm qua là khoảng 10 công ty đã có thể bắt đầu mở rộng quy mô sản xuất và đang phát triển thành các công ty có thể kinh doanh 10.000-15.000 tấn cá rô phi mỗi công ty. Lớn nhất hiện nay là FirstWave Group, chủ sở hữu của Yalelo Zambia và Yalelo
Uganda với sản lượng hàng năm từ 15.000-20.000 tấn, nhưng có những nông dân trồng trọt khác trên Hồ Volta, Hồ Victoria và Hồ Tanganyika hiện cũng đạt quy mô 10.000 tấn
Ở phía bắc Ai Cập thu hoạch gần 900.000 tấn hàng năm trong vài năm qua, bản thân ngành công nghiệp này có một nhóm từ 30 đến 40 nhà sản xuất thức ăn cho cá rô phi với dây chuyền chuyên dụng. Theo ông Van der Pijl, gần như toàn bộ gần 1 triệu tấn được tiêu thụ trong nước. Và những gì chúng ta thấy ở châu Phi cận Sahara ở thời điểm này là không phải nơi nào người dân cũng sẽ hấp thụ được khối lượng đó – vì vậy điều đó có nghĩa là nếu sản lượng tăng cao, giá có thể sụp đổ. Nhờ sông Nile, Ai Cập trở thành một quốc gia lý tưởng để nuôi cá nước ngọt. “Tôi kỳ vọng rằng một khi ngành nuôi cá lồng này đã phát triển thành thục, những người nuôi lồng lớn này cũng có thể trở thành nhân tố thúc đẩy những người nuôi ao. ”
Giải pháp thay thế sẽ là hệ thống nuôi trồng thủy sản tuần hoàn (RAS), có tiềm năng phát triển cá rô phi ở quy mô nhỏ gần các trung tâm đô thị. Tuy nhiên, liệu công nghệ này có khả thi với một loài có giá trị thấp như cá rô phi hay không vẫn còn chưa chắc chắn. Van der Pijl dự đoán: “Chúng tôi không thấy RAS sẽ sớm phát triển trên quy mô lớn – tôi nghĩ có thể sau năm 2030,” Van der Pijl dự đoán.
Cá rô phi nhập khẩu từ Trung Quốc không phải vấn đề cạnh tranh ở châu Phi
Thách thức thực sự đối với các nhà sản xuất cá rô phi của lục địa này không chỉ là tăng sản lượng mà còn thúc đẩy tiêu thụ; và về mặt này, nhập khẩu cá rô phi giá rẻ của Trung Quốc trong nhiều năm đã được coi là đối thủ cạnh tranh lớn nhất của ngành.
Mặc dù cá sản xuất trong nước có thể cạnh tranh với Trung Quốc ở kích thước lớn hơn, nhưng giá cá cỡ nhỏ được tầng lớp lao động châu Phi ưa thích vẫn thấp hơn so với mức giá sản xuất trong nước hiện tại.
Tuy nhiên, Van der Pijl tin rằng sự tập trung của ngành vào cá rô phi Trung Quốc là sai lệch.
Thật vậy, hải quan Trung Quốc cho biết, xuất khẩu cá rô phi của Trung Quốc sang châu Phi cận Sahara đã giảm trong những năm gần đây, từ 92.000 tấn năm 2018 xuống còn 65.000 tấn năm 2019 và 61.000 tấn năm 2020.
Khi nhìn vào khối lượng mà cá rô phi châu Phi hy vọng sẽ phát triển, ngành này chỉ có một đối thủ cạnh tranh – đó là gà.
Ngành chăn nuôi gia cầm của châu Phi đang phát triển theo hướng tương tự như ngành cá rô phi. Cả hai ngành này cũng đang nỗ lực sản xuất quanh năm và tập trung vào những người mua có thu nhập trung bình.
Về vấn đề tiêu thụ, các quốc gia tiêu thụ nhiều nhất là những quốc gia có nền tảng lâu đời với loài cá này, đáng chú ý nhất là Ghana và Nigeria, trên bờ Hồ Volta và Kenya ở Đông Phi.
Đặc biệt, Van der Pijl ghi nhận sự thành công của Victory Farms Kenya trong việc bán tất cả cá rô phi của họ trong nước, bằng chứng rằng các thị trường của Kenya ít nhất có tiềm năng tiêu thụ lượng lớn cá với giá cạnh tranh.
Cần đầu tư cơ sở hạ tầng
Ngoài nhu cầu ngày càng tăng ở hạ nguồn, Van der Pijl và Aqua-Spark tin rằng ngành nuôi trồng thủy sản ở châu Phi cận Sahara hiện đã đến giai đoạn cần phải cải thiện cơ sở hạ tầng xung quanh ngành để phát triển hơn nữa.
Thật vậy, trong khi thức ăn chăn nuôi gần đây đã trở nên sẵn có hơn ở Ghana, Kenya, Nigeria và Zambia, thì có nhiều quốc gia khác vẫn phụ thuộc vào thức ăn chăn nuôi nhập khẩu.
Do đó, theo quan điểm của Aqua-Spark, ngành công nghiệp cá rô phi châu Phi cũng là một thị trường thức ăn đầy hứa hẹn cho ruồi lính đen. Chi phí sản xuất cao hơn thường không khuyến khích nông dân sử dụng nguyên liệu mới, nhưng do phần lớn ngành công nghiệp hiện đang nhập khẩu các nguyên liệu có giá trị cao từ nước ngoài, việc sử dụng bột côn trùng ở châu Phi có thể xảy ra sớm hơn các nơi khác nếu các nhà sản xuất địa phương có thể mở rộng quy mô.
Đầu tư vào những lĩnh vực này có khả năng làm giảm giá thành ít nhất 1,5- 2 USD/kg. Nhưng đối nhìn chung, tại thời điểm này, tăng trưởng sản lượng hiện có nên là ưu tiên chính của các nhà đầu tư.
